Op dinsdag 4 juni 2019 organiseerde het Centrum voor Religie en Recht aan de Vrije Universiteit te Amsterdam een symposium met als thema ‘God, Geld en geloofsgemeenschappen: een (on)gemakkelijke relatie?’ Het Centrum voor Religie en Recht van de Vrije Universiteit (VU) te Amsterdam is een samenwerkingsverband tussen de Faculteit Religie en Theologie en de Faculteit Rechtsgeleerdheid van de VU.
De aanleiding tot het symposium was het conceptwetvoorstel Transparantie maatschappelijke organisaties, de buitenlandse financiering van moskeeën in Nederland en de geldstromen in allerlei geloofsgemeenschappen, ook in krimpende kerken. Tijdens het symposium werd vanuit verschillende disciplines de financiering van geloofsgemeenschappen belicht.

Klaas Kloosterboer (directeur Kloosterboer Groep IJmuiden/lid Protestantse Gemeente te Sint Pancras), gaf in zijn lezing met de titel ‘Met ziel en zakelijkheid’ inzicht in het proces van de fusie van twee geloofsgemeenschappen tot één gemeente. Hij plaatste daarmee het thema van het symposium in de dagelijkse praktijk. Ziel en zakelijkheid gaan samen op en kunnen niet zonder elkaar. Dit vraagt om keuzes: pastoraat of stenen? Korte- of langetermijn oplossingen? De kern van zijn betoog raakte de vraag: waarom kom je eigenlijk naar de kerk? Zijn conclusie: wanneer er bezieling is, komt het met de zakelijkheid ook in orde.

Fokko Oldenhuis (RUG) was verhinderd en werd vervangen door Jaap Broekhuizen (jurist PKN en secretaris CIO(K)). Hij gaf enkele observaties bij het conceptwetvoorstel Transparantie maatschappelijke organisaties, zoals dat de nieuwe wet ‘schieten met een kanon op een mug’ is. Tijdens de internetconsulatie op het wetsvoorstel zijn veel negatieve reacties gekomen uit de hele breedte van ANBI-instellingen en ook uit het CIO. Het doel van de wet is onduidelijk en het voorstel is in strijd met de geest en bedoeling van de AVG. Het ministerie beraadt zich nu op de verdere ontwikkeling van het voorstel.

Chris Dijkstra (Radboud Universiteit Nijmegen), gaf zijn lezing de titel: ‘Worden gelovigen ook fiscaal steeds transparanter?’ In tegenstelling tot Amerika is in Nederland de belastingaangifte iets van de ‘binnenkamer’. De maatschappij vraagt echter steeds meer transparantie. De overheid vertaalt dit ook in beleid door steeds meer de nadruk te leggen op handhaving. De ANBI geeft vrijstelling van erf- en schenkbelasting. Dat geeft zowel aan de schenker als de ontvanger veel voordeel. Geloofsgemeenschappen maken hiervan gebruik en er is geen reden om daar vanaf te zien. Wel vraagt het om transparantie omdat de jaarcijfers gepubliceerd moeten worden op internet.

Leon van den Broeke (VU Amsterdam/TU Kampen) gaf in zijn lezing ‘Geld en geloof: de financiering van geloofsgemeenschappen‘ inzicht in de verschillende vormen van financieringen binnen het Christendom, het Jodendom en de Islam. Binnen elke godsdienst gelden hiervoor bepalingen gebaseerd op heilige boeken. Er is echter niet één regel voor elke godsdienst/geloofsgemeenschap. De diversiteit is groot en de context verandert snel. Dat vraagt om reflectie op oude en nieuwe vormen van financiering en meer interne en externe transparantie over inkomsten en uitgaven.

De lezingen zullen worden gebundeld in een publicatie.

Pieter van den Boogaard, secretaris van het Centrum voor Religie en Recht VU Amsterdam.